Laatst geüpdatet op september 13, 2023 by Redactie
We hebben het allemaal gedaan, een excuus geboden voor ons slechte gedrag of onbeleefde reacties op anderen in de hitte van het moment, na een lange reis of een zware dag met de kinderen. Excuses zijn alledaags, een poging om gedrag te verklaren en te rechtvaardigen waar we niet trots op zijn, om te ontsnappen aan de gevolgen van onze daden en om ons ongewenst gedrag sociaal acceptabeler te maken.
De dingen waar we een beroep op doen bij het maken van verontschuldigingen zijn ontelbaar: vermoeidheid, stress, een deadline op het werk, een jammerende baby, armoede, migraine, onwetendheid. Maar wat hebben deze verschillende excuses gemeen dat we ze allemaal als aannemelijk kunnen erkennen? En wat betekent een excuus voor ons? Spreekt het ons echt vrij?
Een onderzoeker van de universiteit van Cambridge heeft gesuggereerd dat de antwoorden liggen in wat ze ons allemaal vertellen over onze onderliggende motivatie. Wanneer excuses toelaatbaar zijn, is dat omdat ze laten zien dat hoewel we verkeerd handelden, onze onderliggende morele intenties adequaat waren.
Intenties zijn actieplannen. Zeggen dat je intentie moreel toereikend was, is zeggen dat je actieplan moreel verantwoord was. Dus als je een excuus hebt, pleit je ervoor dat je plan voor actie moreel goed was – het is gewoon dat er iets mis ging met het in de praktijk brengen ervan. Misschien ben je gestruikeld en daarom heb je de boodschappen laten vallen. Of je was gestrest of uitgeput, wat betekende dat je je goedbedoelde plan niet kon uitvoeren.
Dit onderzoek presenteert voor het eerst een uniforme verklaring van verontschuldigingen – de Good Intention Account – die beweert dat onze dagelijkse verontschuldigingen op ongeveer dezelfde manier werken als in een rechtszaal. Wanneer advocaten beroep doen op dwang of provocatie ter verdediging van hun cliënt, beweren zij dat de cliënt mogelijk de wet heeft overtreden, maar een moreel toereikende intentie had: hij werd er juist van belemmerd om ernaar te handelen omdat angst of woede hem ertoe aanzette zelfbeheersing te verliezen.
Tot nu toe is er weinig licht geworpen op wat de diverse alledaagse redenen verenigt bij het maken van excuses. Dit onderzoek suggereert dat een moreel toereikende intentie het cruciale ingrediënt is.
Recent werk in de psychologie suggereert dat intenties een onderscheidend motivatieprofiel hebben, waarbij filosofen en psychologen beide argumenteren dat ze essentieel zijn om te begrijpen hoe we keuzes maken. Intenties zijn de sleutel tot het begrijpen van onze dagelijkse moraliteit.
De onderzoeker legt verder uit dat het aanvechten van excuses zijn beperkingen heeft. “Succesvolle excuses kunnen onze schuld verminderen, maar we komen er niet gemakkelijk mee weg. Zeggen dat we moe of gestrest zijn, ontslaat ons niet volledig van morele verantwoordelijkheid, hoewel ze de percepties van anderen veranderen over hoe we het goedmaken en hoe de beledigde partij zich zou moeten voelen over onze wandaden.”
Dit betekent dat wanneer we excuses maken we proberen te onderhandelen of we woede en wrok of straf verdienen en hoeveel we ons moeten verontschuldigen of compenseren. Dit is waarom het zo vervelend kan zijn als iemand valse excuses maakt – en waarschijnlijk ook waarom we in de eerste plaats excuses blijven maken.
Een succesvol excuus moet aannemelijk maken dat je intentie echt moreel toereikend was – maar iets waarover je geen controle had weerhield je ervan om het in daden om te zetten. Dat is de reden waarom overwegingen zoals de volgende vaak werken: het spijt me dat ik de afspraak ben vergeten – Ik had een vreselijke migraine / ik heb de afgelopen drie nachten niet geslapen / ik was bezorgd over de gezondheid van mijn moeder, of het spijt me dat ik je vaas heb gebroken – ik strompelde over het tapijt. Ze duiden allemaal op een adequate onderliggende morele motivatie die door externe omstandigheden werd gedwarsboomd.
“Dingen die nooit zullen werken, zijn een beroep op zwakheid van wil ‘Ik kon het gewoon niet laten’ of het was te verleidelijk”. En ze doen ook geen beroep op dingen die duidelijk immoreel zijn.
