Als iemand op de werkplek slecht behandeld wordt, kunnen zijn collega’s reageren met empathie – of met Schadenfreude. De laatste emotie komt volgens een nieuwe studie van de Universiteit van Zürich vooral voor in sterk concurrerende werkomgevingen, wanneer het ongeluk van een persoon de doelen van een ander vergemakkelijkt. Erger nog, Schadenfreude kan besmettelijk zijn.
De meeste werknemers hebben gehoord van of zijn getuige van een collega die slecht behandeld, gepest of over geroddeld werd. Tot op heden stelt het meeste onderzoek over dit onderwerp dat waarnemers empathie voelen ten opzichte van slachtoffers en woede jegens daders. De onderzoekers van de UZH zijn echter van mening dat deze visie de complexe aard van sociale dynamiek te eenvoudig maakt. Ze wijdden hun nieuwste publicatie aan de opkomst, ontwikkeling en gedragsgevolgen van Schadenfreude – een emotie die al zo lang door filosofen werd besproken als Aristoteles, maar waarvan het moderne organisatieonderzoek grotendeels over het hoofd gezien.
Naast het bieden van positieve sociale ervaringen zoals kameraadschap en ondersteuning, zijn moderne organisaties ook rijp voor concurrentie, jaloezie en spanning tussen groepen. Deze negatieve dynamiek vergroot de kans dat sommige mensen baat hebben bij de mishandeling van anderen, en het is onder zulke omstandigheden dat Schadenfreude kan ontstaan en gedijen. “In complexe en steeds drukkere omgevingen, zoals werkplekken, richten we ons op wat het meest relevant is voor ons en onze doelen,” zegt de onderzoeker. Dit betekent dat Schadenfreude eerder is gericht op werknemers die in het bijzonder opvallen en benijd worden. “Het slecht behandelen kan het speelveld op gelijke hoogte brengen, waardoor de eigen kansen voor felbegeerde beloningen zoals bonussen en promoties kunnen toenemen.”
De vicieuze cirkel van Schadenfreude
Zoals de auteurs uitleggen, kunnen waarnemers bijzonder gedurfd zijn in het tonen van hun leedvermaak als het slachtoffer wordt geacht de mishandeling te hebben verdiend en er op de een of andere manier verantwoordelijk voor is – bijvoorbeeld vanwege misdaden uit het verleden. De onderzoekers maken een onderscheid tussen dit rechtvaardige leedvermaak en het ambivalente leedvermaak, dat is wanneer het plezier in het ongeluk van iemand anders wordt vertroebeld door schuldgevoelens en schaamte.
Het probleem met Schadenfreude, met name dat wat als gerechtvaardigd wordt beschouwd, is dat het meer cycli van mishandeling kan veroorzaken. Zo kunnen waarnemers het doelwit van hun Schadenfreude ook oneerlijk behandelen, bijvoorbeeld door te weigeren hen te helpen of actief uit te sluiten. Op deze manier kan plezier in de pijn van iemand anders leiden tot vicieuze cirkels van mishandeling. “Als Schadenfreude bij werknemers doordringt, kan mishandeling ook de norm worden”, besluit de onderzoeker.
